Tu leży powstańcza Warszawa

Odnaleźć poległych i zatroszczyć się o ich groby” - tak brzmiał ostatni rozkaz gen. Antoniego Chruściela ps. „Monter”, jednego z głównych dowódców Powstania Warszawskiego.

Ten rozkaz do serca wzięła sobie 17-letnia Wanda Traczyk-Stawska ps. Pączek, żołnierz „Szarych Szeregów”, strzelec i łączniczka. Niestety wykonanie tego zadania okazało się trudniejsze od walki na barykadach. Było niemożliwe przez całe dekady PRL-u, a później długie lata III RP. Walka o godną pamięć bohaterów Warszawy i ludności cywilnej nadal trwa. Na największej powstańczej nekropolii na Woli spoczywają ciała i prochy ponad 104 tysięcy osób. Ponad 60 proc. wszystkich ofiar walk oraz późniejszej rzezi mieszkańców bohaterskiej stolicy.

Pomóż w rozwoju naszego portalu

Wspieram

Niechciana nekropolia

Pani Wanda Traczyk-Stawska ma już dziś prawnuki. Od lat jest członkiem Komitetu ds. Cmentarza Powstańców Warszawy przy Światowym Związku Żołnierzy AK, którego celem jest przywrócenie odpowiedniej rangi cmentarzowi i wykucie nazwisk spoczywających tu powstańców.

Reklama

- To miejsce znam od samego początku. Wiem, jak cmentarz miał wyglądać, jak w haniebny sposób ukryto prawdę o nim. Ukradziono imiona z mogił moich znajomych i przyjaciół - mówi „Niedzieli” Wanda Traczyk-Stawska. - To był celowy plan komunistycznej władzy. Nie chcieli żadnych symboli, ani miejsc pamięci związanych z Powstaniem, ani z Armią Krajową. Ale dlaczego nic z tym nie zrobiono przez ponad 20 lat Wolnej Polski?

Pierwsze pochówki na Cmentarzu Powstańców odbyły się pod koniec 1945 i trwały do początku lat 50. Najwięcej ofiar zostało pochowanych w zbiorowej mogile-kurhanie usypanej z 20 ton ludzkich prochów, co po przeliczeniu przez ekspertów stanowi ponad 50 tysięcy osób. - Większość personaliów można było ustalić, bo była dokumentacja Czerwonego Krzyża. Podczas ekshumacji i ponownych pochówków można było więc podpisać nagrobki. Jednak specjalnie tego nie zrobiono - tłumaczy Traczyk-Stawska

Pierwotnie na cmentarzu były skromne krzyże. Zostały jednak usunięte, gdy w końcu lat 50 przekazano go pod opiekę ZBOWiD-u. - Wówczas zaczął się proces zacierania śladów - mówi Traczyk-Stawska. Nie było już słowa o powstańcach, ale o anonimowych „żołnierzach walczących o wyzwolenie z niewoli hitlerowskiej w latach 1939-1945”. Tej niepamięci pilnowali funkcjonariusze MO, a ku przestrodze postawiono tablicę, na której informowano, że zabrania się dokonywana napisów na płytach i postumentach. Rodziny nie miały prawa wykuć nazwisk, jeśli ZBOWiD nie wyraził zgody.

Walka o krzyże

Reklama

W latach 60. działacze ZBOWiD-u wykonali i zrealizowali własny projekt zabudowy cmentarza z mogiłami i tzw. Krzyżami Grunwaldzkim. - Wówczas była to jedyna symbolika nawiązująca do treści religijnych, na którą zgadzały się władze. Podobnych mogił mamy w całej Polsce tysiące - tłumaczy „Niedzieli” dr Piotr Oleńczak, kierownik do spraw Opieki Nad Cmentarzami Wojennymi w Mazowieckim Urzędzie Wojewódzkim.

W 1973 r. zdjęto ostatni krzyż stojący na mogile-kurhanie. Na tym miejscu stanął pomnik Gustawa Zemły Polegli Niepokonani, na którym umieszczono nieprawdziwy napis, że pochowano tu osoby poległe w całej wojnie od 1939 do 1945. W ten sposób rozmywano powstańczy charter tego miejsca.

- Nasza walka o wypełnienie rozkazu „Montera” trwa do dziś. Najpierw udało nam się postawić ołtarz polowy z krzyżem i znakiem Polski Walczącej. Ten symbol znalazł się także na tarczy pomnika Polegli Niepokonani oraz na płycie przy wejściu na cmentarz od ul. Wolskiej - tłumaczy Traczyk-Stawska. Okazuje się jednak, że krzyże nie podobają się niektórym także w wolnej Polsce. Gdy w 2001 r. prof. Zemła na barykadzie przy pomniku ustawił krzyże, to te zostały zniszczone przez tzw. „nieznanych sprawców”. Do tej pory nie powróciły na swoje miejsce.

Cmentarz na Woli to prawdziwe „sanktuarium powstańczej Warszawy” i zasługuje na znacznie więcej. - Wystarczy pospacerować w dzień by zobaczyć, jak między mogiłami biegają psy, ludzie jeżdżą na rowerach, a nawet opalają się w negliżu - mówi Cezary Jurkiewicz, zastępca dyrektora katolickiego Cmentarza Wolskiego. Nierzadko przy pomniku znaleźć można śmieci, a pomiędzy mogiłami psie odchody. Wciąż nie ma świadomości, że to miejsce szczególne dla historii Polski i Warszawy. - Brakuje wyraźnego rozgraniczenia parku od cmentarza - uważa Jurkiewicz.

Na 70. rocznicę PW?

Reklama

Od kilku lat planowany jest gruntowny remont cmentarza. Już teraz można zobaczyć zrewitalizowane kwatery oraz nowe granitowe płyty, na których widnieje wyryty krzyż oraz powstańcza kotwica. - Szukamy w dokumentach nazwisk osób, które tu zostały pochowane. Zgłaszają się do nas także rodziny ofiar. Dzięki temu na wymienionych płytach pojawiają się nowe imiona i nazwiska - mówi Piotr Oleńczak.

Nie wszystkim środowiskom projekt nowych nagrobków przypadł do gustu. Cmentarz miał mieć charakter tradycyjnego polskiego cmentarza wojennego z wyraźnymi krzyżami i symboliką powstańczą. Taki wstępny projekt przebudowy cmentarza opracowany został jeszcze przez śp. Andrzej Przewoźnika, który zginął w 2010 r. pod Smoleńskiem. - Choć mamy sporo uwag do realizowanej koncepcji, to nowe granitowe płyty wyglądają lepiej niż stare z piaskowca. Jednak nasze uwagi nie zawsze brane są pod uwagę - przyznaje Traczyk-Stawska.

Oprócz nowych płyt nagrobnych, gruntownej rewitalizacji miało być poddane całe otoczenie. Według szumnych zapowiedzi składanych niemal co roku podczas uroczystości, na cmentarzu ma powstać duża i widoczna z ul. Wolskiej Brama oraz Ściana Pamięci z nazwiskami pochowanych tu osób. Usunięty ma być nadmiar zieleni, zrobione nowe schody i alejki. Również teren parku ma być wyraźnie oddzielony od samej nekropolii tak, aby przypadkowi przechodnie zauważali to szczególne miejsce. Wszystko ma być gotowe na przeszłoroczną 70. Rocznicę Wybuchu Powstania Warszawskiego. Czy urzędnicze młyny zdążą z realizacją obietnic? - Według mnie to się nie uda. Pewnie wszystko rozbije się o brak pieniędzy - mówi Traczyk-Stawska.

Prezydenckie otwarcie

Reklama

Inwestycja finansowana jest częściowo przez Mazowiecki Urząd Wojewódzki oraz Radę Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa. Jednak nad przygotowaniem uroczystości 70. rocznicy PW patronat objął Prezydent Bronisław Komorowski. - Tak jak prezydent Lech Kaczyński otworzył Muzeum PW, tak teraz Komorowski chce otworzyć cmentarz - mówi Piotr Milowański, radny dzielnicy Wola. Jeżeli decyzja zapadła na tak wysokim szczeblu, to pieniądze pewnie się znajdą. Podobnie było w przypadku pomnika wołyńskiego na Bielanach, który przygotowano po cichu i odsłonięto w ostatniej chwili. Co więcej, nie było prawie żadnych konsultacji z kombatantami i rodzinami ofiar.

W przypadku Cmentarza Powstańców Warszawy może być podobnie. Już zmieniono wygląd płyt nagrobnych, które zaakceptowali kombatanci i minister Przewoźnik. Konkursu artystycznego na projekt bramy cmentarza jeszcze nawet nie ogłoszono. A przecież to ten architektoniczny element będzie odgrywał kluczową rolę w miejskiej przestrzeni publicznej. Stanie się wizytówką „sanktuarium Powstańczej Warszawy” na kolejne dziesięciolecia.

- Wolimy poczekać dłużej, ale żeby to miejsce miało odpowiednio wysoką rangę. Przede wszystkim ma być godnym upamiętnieniem tych, którzy naprawdę na to zasługują - podkreśla Wanda Traczyk-Stawska.

* * *

Szukają nazwisk na ścianę pamięci

Zwracamy się do osób i instytucji z gorącym apelem o wszelką pomoc i współdziałanie w wielkim dziele przywracania tożsamości bezimiennym ofiarom powstania. Wszelkie informacje, przekazy rodzinne, zachowane być może, a dziś bezcenne relacje naocznych świadków powstańczych pochówków lub ekshumacji, kierować należy na adres: Uniwersytet Warszawski, Krakowskie Przedmieście 26/28, 00-927 Warszawa z dopiskiem „POWSTANIE WARSZAWSKIE”, lub do Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa, ul. Wspólna 2, 00-926 Warszawa tel. (22) 661-88-01 do 03.

(as)

W 34. niedzielę zwykłą, ostatnią w roku liturgicznym, staje także przed nami Jezus Chrystus jako Król Wszechświata. Kult Chrystusa Króla wyrósł z nabożeństwa do Serca Jezusowego. Na prośbę biskupów polskich, za pontyfikatu papieża Klemensa XIII w 1765 r. została wprowadzona uroczystość Serca Jezusowego, w piątek po oktawie Bożego Ciała. Papież bł. Pius IX w 1856 r. rozciągnął obchody tego święta na cały Kościół. W 1925 r. papież Pius XI wydał encyklikę Quas primas i na mocy posiadanej władzy zaprowadził do liturgii kościelnej osobne święto Jezusa Chrystusa Króla Wszechświata. Wyznaczył je na ostatnią niedzielę października i polecił, aby w tym dniu corocznie oddawano całą ludzkość Najświętszemu Sercu Jezusowemu. Podczas reformy kalendarza liturgicznego, po Soborze Watykańskim II, papież Paweł VI przeniósł to święto w 1969 r. na ostatnią niedzielę roku liturgicznego nadając mu nazwę Uroczystości Jezusa Chrystusa Króla Wszechświata. Chociaż uroczystość została wprowadzona stosunkowo niedawno (79 lat temu), to odniesienie tytułu królewskiego do Boga było używane w Biblii dla wyrażenia tajemnicy Pana, który zasiadając na niebieskim tronie jest władny objąć, prowadzić cały kosmos i nim rządzić. Na kartach Pisma Świętego obraz króla zasiadającego na tronie pierwszy raz zjawia się w pieśni Mojżesza i Miriam: „Pan jest królem na zawsze, na wieki!” (Wj 15,18). Idea wiecznego królowania Boga powraca wielokrotnie w innych księgach. Jego panowanie trwa od niepamiętnych czasów (por. Ps 74; 93). W starotestamentowych Księgach Sędziów i Samuela królowanie Pana nad swym ludem wyklucza ludzką władzę królewską jako właściwą formę sprawowania rządów nad ludem Przymierza. Ustanowienie Saula, a potem Dawida królem wymagało szczególnego przyzwolenia Bożego. Królewski dom Dawidowy nie obala najwyższej władzy Boga, jest On nadal najwyższym Władcą, Panem całej ludzkości i Królem Izraela. Bóg panuje nad swoim ludem i nad królem Izraela. Biblijny obraz panowania Bożego ogarnia swym zasięgiem wszystkie narody. Bóg sprawuje nad wszystkimi suwerenną władzę, a w czasach ostatecznych wszystkie narody oddadzą Mu cześć. Psalm 93 pięknie chwali królowanie Boga: „Pan króluje, oblókł się w majestat, Pan przywdział potęgę i nią się przepasał: tak utwierdził świat, że się nie zachwieje…” (w. 1). Podobnie Psalm 47 oraz Psalmy 96-99 są pięknymi hymnami na cześć Boga-Króla. Panowanie Boga obejmuje wszystkie siły natury oraz wszystkich bogów, których czczą ludzie. Pan Bóg panuje w niebie, a Stary Testament wymienia Arkę Przymierza jako tron Boży (1 Sm 4,4; Ps 99,1). Prorok Izajasz ukazuje Boga na wysokim i wyniosłym tronie w otoczeniu serafinów oddających Mu cześć. Prorok Zachariasz głosi, że Bogu należy się chwała od wszystkich narodów. Nowy Testament ukazuje często Pana Jezusa jako króla. Ten obraz nawiązuje do przepowiedni króla z rodu Dawida oraz pochodzącej ze Starego Testamentu idei Mesjasza. Mesjasz - z języka hebrajskiego - znaczy „namaszczony, pomazaniec”. Te określenia zostały przejęte przez język grecki (messias), co po przetłumaczeniu zostało odzwierciedlone w formie „christos”. Jezus Chrystus, jak wykazuje Ewangelista Mateusz (1,1) i Apostoł Narodów w Liście do Rzymian (1, 3), jest potomkiem Dawida. Jest więc królewskim pomazańcem, jak wskazują na Niego liczne proroctwa ze Starego Testamentu. W Ewangeliach Jezusa nazwano Synem Dawida, królem Żydów lub królem Izraela. Podczas procesu sądowego przed Piłatem tych tytułów używają Jego wrogowie - oskarżyciele. Jezus potwierdził wprost swą królewską godność odpowiadając na pytanie najwyższego arcykapłana: „Czy Ty jesteś Mesjasz, Syn Błogosławionego?” (Mk 14,61). Jezus odpowiedział wtedy: „Ja Jestem [Mesjaszem]. Ujrzycie Syna Człowieczego siedzącego po prawicy Wszechmocnego i nadchodzącego z obłokami niebieskimi” (Mk 14,62). Opis królewskiego panowania Chrystusa osiąga swoje apogeum w Księdze Apokalipsy. Bóg przez św. Jana przedstawia Jezusa jako Króla królów i Pana panów (por. 19,16; 17,14). Jezus Chrystus zajmuje w proroczej wizji Nowego Testamentu miejsce należne Bogu w tekstach Starego Testamentu mówiących o Jego panowaniu. Jezus Chrystus jest Królem narodów lub wieków. Apokaliptyk ukazuje w większej części swej księgi zwycięstwo Boga nad mocami zła. W Nowym Testamencie, w osobie Jezusa Chrystusa połączone są urzędy proroka, kapłana, sędziego i króla ze Starego Testamentu. Jezus jest królem wywyższonym ponad wszystko i ponad wszystkich; przed Nim zegnie się każde kolano, jak trafnie ujął to św. Paweł w Liście do Filipian (por. 2,9-11). Jezus Chrystus jest Królem. A Jego królestwo? Liturgia mszalna mówi w prefacji - uroczystym wezwaniu do dziękczynienia - że jest to „wieczne i powszechne Królestwo: królestwo prawdy i życia, królestwo świętości i łaski, królestwo sprawiedliwości, miłości i pokoju” (MR 205*). Odwołajmy się jednak do Pisma Świętego Nowego Testamentu, w którym jest o nim mowa ponad 100 razy, najczęściej w przypowieściach. Niektóre przypowieści są przedstawione przez różnych Ewangelistów. Założenie Królestwa Bożego opisuje Jezus w przypowieści o zasiewie i jego różnych wynikach. To królestwo charakteryzuje się dynamizmem rozwoju. Ukazany jest on jako zasiew rosnący własną siłą lub jako ziarno gorczycy czy zaczyn chlebowy. Najwyższą wartość Królestwa Bożego przedstawiają przypowieści o skarbie ukrytym w roli i drogocennej perle, o wieży i wojnie. Pomimo zainaugurowania Królestwa Bożego na ziemi, na świecie istnieje zło, co odzwierciedla przypowieść o chwaście oraz o sieci zagarniającej różne ryby: dobre i złe. W Królestwie Bożym obowiązują inne, nowe kryteria oceny, w stosunku do ludzkich królestw. O tej nowej skali opowiadają przypowieści o faryzeuszu i celniku, o głupim bogaczu, który zbudował nowe spichlerze; bogaczu, który się świetnie bawił i o Łazarzu; robotnikach w winnicy, o dwu skreślonych długach (jawnogrzesznica), zaginionej owcy, zagubionej drachmie oraz o synu marnotrawnym. Cechy królestwa, które można poznać z nauczania Jezusa budzą w niektórych słuchaczach zasadniczy opór. Kapitalnie przedstawia to przypowieść o dziatwie na rynku, przypowieść o dwóch synach wobec rozkazu ojcowskiego, przypowieść o wielkiej uczcie i niegrzecznych zaproszonych, o nieurodzajnym drzewie figowym i o przewrotnych rolnikach - dzierżawcach winnicy. Dla Królestwa Bożego potrzeba się poświęcić. Wzywa nas do tego przypowieść o obrotnym (nieuczciwym) rządcy oraz o minach i talentach. Wobec takich wymagań Pan Jezus daje wskazówki w postaci nowego przykazania, aby się nie pogubić w drodze. Odzwierciedlają je przypowieści o nielitościwym współsłudze i miłosiernym Samarytaninie. W Królestwie Bożym obowiązuje modlitwa, która czyni prawdziwymi synami. Przykładem ducha modlitwy jest przypowieść o natrętnym przyjacielu i ukazująca niesprawiedliwego sędziego, który ugina się wobec wielkiej wytrwałości ubogiej wdowy. Królestwo Boże już się rozpoczęło. Kościół jest - jeszcze niedoskonałą - fazą jego realizacji. Kiedy nadejdzie Król, królestwo Boże stanie się w całej pełni. Do gotowości i czujności na Jego przyjście wzywają nas przypowieści o czujnym odźwiernym, czujnym gospodarzu, słudze wiernym i niewiernym, dziesięciu pannach i sługach nagrodzonych za czujność. Z okazji uroczystości ku czci Chrystusa Króla spojrzeliśmy na samego Chrystusa i na Jego Królestwo. W dobie powszechnej demokratyzacji; w epoce, gdy już królestwa ziemskie można policzyć na palcach - odwołaliśmy się nieco do biblijnej idei królowania Boga, która w nauczaniu Chrystusa otrzymała swój definitywny kształt, stając się synonimem zbawienia człowieka. Docierając bowiem w liturgii do końca roku, trzeba spojrzeć na rzeczy ostateczne, na cel ludzkiego życia, którym jest wieczne zbawienie. W archidiecezji przemyskiej majestatyczny tytuł Chrystusa Króla noszą parafie w: Jarosławiu, Łańcucie, Łubnie Opacem, Przeworsku, Sanoku i Trzcianie-Zawadce. Godną zauważenia jest monumentalna figura Chrystusa Króla stojąca w Rakszawie przy drodze Łańcut - Leżajsk, wskazująca drogę do kościoła. Z kolei w Jarosławiu, w pobliżu kościoła pw. Ducha Świętego, stoi od niedawna figura, jako materialny znak poświęcenia miasta Chrystusowi Królowi. Kult Chrystusa Króla jest bardzo żywy, bo wyrasta z dobrze rozwiniętego nabożeństwa do Bożego Serca, zaprowadzonego przez św. bp. Józefa Sebastiana Pelczara. Jezus Chrystus - Odkupiciel ludzkości, jest darem Ojca ze swego ukochanego, Jednorodzonego Syna, darem tym większym, że z Bożego Serca płyną dla nas życiodajne, oczyszczające zdroje Krwi. Królestwo Boże jest także darem, wobec którego, tak jak w przypadku Chrystusa, trzeba zająć osobiste stanowisko: przyjąć je z wdzięcznością lub odrzucić. Przyjąć królestwo - i to jako wartość bezwzględnie najwyższą - to przyjąć samego Chrystusa-Króla, a przyjąć nie tylko z Jego programem, prawem i wymaganiami, ale i z Jego miłością, która przemienia świat. Przyjąć zaś, to nie znaczy uznać tylko w teorii, ale całkowicie się zaangażować w tę jedyną sprawę, która wszystko przetrwa. Nasze pragnienie wyrażajmy w słowach z Modlitwy Pańskiej: „Przyjdź Królestwo Twoje!”