W granicach obecnej diecezji lubelskiej znalazły się tereny należące wcześniej do diecezji chełmskiej, jak również krakowskiej (archidiakonat lubelski). Z tego też względu, mówiąc o początkach diecezji powstałej w 1805 r., należy nawiązać do tych dwóch dawniej funkcjonujących jednostek administracji kościelnej. W pewnym sensie można powiedzieć, że diecezja lubelska jest kontynuacją diecezji chełmskiej.
Diecezja chełmska
Diecezja chełmska, a uściślając organizacja kościoła łacińskiego na ziemi chełmskiej, swoimi początkami sięga drugiej połowy XIV w., tj. czasów panowania Kazimierza Wielkiego. Na jego wniosek papież Innocenty IV mianował biskupem chełmskim franciszkanina Tomasza z Sienne (20 maja 1359 r.). Biskup nie mógł objąć diecezji, ponieważ nie była ona jeszcze prawnie erygowana, ani nie posiadała odpowiedniego uposażenia. Uroczysta bulla Grzegorza XI Debitum prastoralis offici z 13 lutego 1375 r. prawnie sankcjonowała istnienie nowej diecezji, ale dopiero uposażenia nadane przez Władysława Jagiełłę w 1417 r., powiększone następnie przez kolejnych Jagiellonów, pozwoliły na prawidłowe funkcjonowanie diecezji. Głównym organizatorem administracji diecezjalnej był mianowany przez Władysława Jagiełłę w 1417 r. Jan Biskupiec z zakonu dominikańskiego. Rozbudował on sieć parafialną, sprowadził dominikanów do Hrubieszowa i Horodła. Początkowo siedzibą diecezji był Halicz, Lwów, a następnie Chełm, z którego w 1490 r. stolica diecezji została przeniesiona do Krasnegostawu. W diecezji były dwie kapituły: katedralna - założona po 1492 r. przez Jana Biskupca, dotowana przez Jagiellonów oraz kolegiacka w Zamościu - erygowana w 1594 r. przez Klemensa VIII, a wspierana przez kanclerza Jana Zamojskiego. Diecezja obejmowała swoimi granicami ziemię chełmską, niemal całe województwo bełzkie, jak również część województwa lubelskiego i wołyńskiego. Układ ten przetrwał, z niewielkimi zmianami, do końca XVIII w., tj. do czasów rozbiorów, co w przypadku diecezji chełmskiej przyczyniło się do jej likwidacji.
Pomóż w rozwoju naszego portalu
Reklama
Diecezja krakowska (Archidiakonat Lubelski)
Diecezja krakowska do XVIII w. należała do największej w Europie, jej północne granice to ziemia lubelska i łukowska. W XII w. została podzielona na tzw. archidiakonaty, m.in. wtedy powstał archidiakonat
lubelski (pierwsza wzmianka źródłowa pochodzi z 1198 r.). Siedzibą archidiakona był Lublin z kościołem św. Michała na Starym Mieście, który spełniał ważną funkcję w życiu religijnym całego okręgu. Przy
nim gromadziły się liczne bractwa i stowarzyszenia, a jego znaczenie wzrosło jeszcze od 1574 r., kiedy to biskup krakowski erygował tutaj kapitułę kolegiacką. W archidiakonacie lubelskim znaczny wkład
w duszpasterstwo obok księży diecezjalnych wniosły zakony, m.in.: franciszkanie, bernardyni, kapucyni, dominikanie, karmelici, pijarzy i jezuici. Najstarsze parafie powstawały w tej części diecezji najprawdopodobniej
już w XI w. Stały wzrost liczby parafii miał miejsce w XIV i XV w., by w następnym stuleciu ustabilizować zasadniczą sieć parafialną, która nie uległa większym zmianom aż do końca istnienia archidiakonatu
w wieku XVIII.
Na wyżej zarysowanej podbudowie terytorialnej, a nade wszystko administracyjnej strukturze kościoła, powstała na początku XIX w. diecezja lubelska.
Cdn.
Oprac. na podstawie. Diecezja lubelska. Informator historyczny i administracyjny pod red. ks. Marka Zahajkiewicza.
