Warto sobie uświadomić, że konflikty i spory w rodzinie to rzecz normalna. To, czy prowadzą one w konsekwencji do naszego rozwoju, czy do kryzysu i wzajemnej nienawiści, zależy od tego, czy druga strona czuje się wysłuchana i zrozumiana.

Jak rozmawiamy?

Najczęściej dziecko słyszy od rodzica: proste informacje, polecenia (rozkazy), instrukcje, pytania (często w formie „przesłuchania” albo te podchwytliwe), pretensje i moralizatorskie kazania. Spróbujmy przyjrzeć się temu, jak można poprawić jakość naszych rozmów. Na początek dwa założenia. Po pierwsze – silną relację buduje się na dobrej komunikacji, a ta zakłada w pierwszej kolejności bycie dobrym słuchaczem. Po drugie – bycie dobrym słuchaczem wymaga: precyzowania myśli, odzwierciedlania uczuć, zwracania uwagi na sygnały niewerbalne, parafrazowanie i zadawanie pytań otwartych. Stąd angielska nazwa tego schematu rozmowy, który został opracowany przez psychologa Gary’ego W. Lewandowskiego: CRAPO. To akronim od angielskich słów: C – clarifying (precyzowanie), R – reflecting feelings (odzwierciedlanie uczuć), A – attending to non-verbal cues (pełna uwaga), P – paraphrasing (parafrazowanie), O – asking Open-ended questions (otwarte pytania).

Zilustrujmy to na przykładach

Precyzowanie. Gdy dziecko dzieli się z tobą swoimi zmartwieniami, problemami, troskami, uczuciami czy marzeniami, zasługuje na to, by było w pełni zrozumiane. Bez niedomówień i nieporozumień. Nie zakładaj, że wiesz, o co mu chodzi. Po prostu zapytaj:

„Co miałeś(-aś) na myśli, mówiąc...?”

„Czy możesz podać przykład...?”

„Kiedy wspomniałeś(-aś)..., o co dokładnie ci chodziło?”.

Odzwierciedlamy wtedy uczucia, czyli staramy się je zidentyfikować i nazwać.

Przykładowo – dziecko mówi: „Ale jestem wykończona(-y) tym dojazdem do szkoły”.

• Twoja dobra reakcja: – Widzę, że jesteś wściekła(-y) i zmęczona(-y) (nazwane uczucia).

• Twoja lepsza reakcja: – Tak, ciężko pracujesz w szkole, a jeszcze te dojazdy są tak stresujące i męczące, że masz prawo czuć się wykończony (-a). Doskonale cię rozumiem (próba nazwania stanu emocjonalnego plus empatia).

Pełna uwaga.

• Usiądź zwrócony(-a) w stronę dziecka.

• Utrzymuj z nim kontakt wzrokowy (żadnych telefonów czy ekranów!).

• Lekko nachyl się w stronę dziecka.

• Bądź odprężony, spokojny, cierpliwy.

Parafrazowanie. Co jakiś czas na krótko przerwij dziecku (nie za często), żeby swoimi słowami oddać jego myśl.

• Chodzi ci o to, że...

• Masz na myśli...

• Chcesz powiedzieć, że...

Otwarte pytania. Kontynuuj rozmowę przez zadawanie pytań. Ale nie ma to być przesłuchanie, celem uzyskania nowych informacji, tylko zainteresowanie emocjami dziecka i jego przeżyciami. Dowiesz się więcej o swoim dziecku.

• Co skłoniło cię do takiej decyzji?

• Jak sądzisz, jak to się dalej potoczy?

• Jak doszłaś/doszedłeś do takiego wniosku?

• Gdybym ja był(-a) w podobnej sytuacji, co – według ciebie – mógłbym/mogłabym zrobić?

Z kolei psycholog Peter Thompson w książce Sposoby komunikacji interpersonalnej wyróżnia sześć poziomów słuchania. W kolejności od najmniejszego zaangażowania to:

1. Nieprzytomny wzrok: to w zasadzie brak słuchania, patrzymy na mówiącego, a myślimy kompletnie o czymś innym; ewentualnie patrzymy w ekran smartfona i tylko coś tam chrząkamy, udając, że słuchamy. Często ty sam(-a) uczysz dziecko takiego słuchania, gdy ono mówi, a ty je ignorujesz, patrząc w ekran.

2. Automatyczna odpowiedź: „Jak tam było w szkole? – Dobrze”; „Smakuje ci? – Tak”. Znają to wszyscy rodzice nastolatków. Jedna osoba mówi, a druga myślami jest gdzie indziej, ale na tyle przytomnie, żeby odpowiadać automatycznie.

3. Mogę powtórzyć kilka ostatnich słów: słuchamy wówczas odrobinę uważniej, żeby móc na pytanie mówiącego w odpowiedzi powtórzyć „kilka ostatnich słów”: „Czy ty mnie w ogóle słuchasz? – Tak, mówiłaś, że to cię wkurzyło”.

4. Mogę odpowiedzieć na pytania: dopiero na tym poziomie zaczyna się prawdziwe słuchanie, choć bez zaangażowania.

5. Mogę wytłumaczyć komuś innemu: słucham, rozumiem, potrafię powtórzyć myśli, sam je w swojej głowie układam, mogę zdać w miarę wierną relację z rozmowy.

6. Mogę nauczyć kogoś innego: to najwyższy poziom słuchania. Na tyle zrozumiałem, przemyślałem, że mam pewność, iż potrafię w podobnym duchu przekazać istotę komunikatu. I do takiego poziomu dążymy.

Pokaż najpierw, że ty tak potrafisz słuchać swojego dziecka. Potem omów z nim po kolei te „poziomy” i poproś, żebyście odtąd wzajemnie tak się słuchali. Poćwiczcie. Zobaczycie, ile zabawy może być przy odgrywaniu scenek.

Jak słuchać?

No dobrze, co zatem konkretnie zrobić, aby nauczyć się aktywnie słuchać? Nie tylko słuchać, co mówi do mnie dziecko, ale ogólnie: co mówią żona/mąż, kolega/koleżanka, szef/szefowa w pracy itd.

1. Masz dwoje uszu, jedne usta, abyś więcej słuchał, a mniej mówił. Naucz się po prostu mniej mówić, a więcej wsłuchiwać w to, co mówi druga osoba.

2. Utrzymuj kontakt wzrokowy. Gdy mąż/żona podchodzi i chce porozmawiać, powiedz od razu: „Cały jestem twój/cała jestem twoja”, odłóż telefon i patrz podczas rozmowy cały czas w oczy.

3. Nachyl lekko ciało w stronę mówiącego.

4. Unikaj kończenia zdań.

5. Pokazuj, że słuchasz: reaguj słowem i innymi dźwiękami: tak, yhy.

6. Nie oceniaj! Słuchaj!

7. Zadawaj pytania: jeśli nie rozumiesz – pytaj.

8. Zanim cokolwiek odpowiesz, zrób krótką przerwę, przemyśl, co chcesz powiedzieć, nie odpowiadaj spontanicznie, żeby pochopnie nie urazić, nie spłoszyć nastolatka, nie wpaść w rutynowe „kazanie”.

9. Uśmiechaj się życzliwie.

10. Parafrazuj, tj. swoimi słowami co jakiś czas powtarzaj najważniejsze myśli drugiej osoby („Jeśli dobrze cię zrozumiałem, to uważasz, że za dużo wymagam, czy tak?”; albo: „Pozwól, że nazwę swoimi słowami to, co przed chwilą powiedziałeś... Czy dobrze cię zrozumiałem?”).

11. Nie przerywaj. Pozwól drugiej osobie dokończyć myśl.

12. Po rozmowie podziękuj za szczerość, za samą rozmowę, za cenny wspólny czas, pocałuj, przytul/uściśnij, poproś o więcej.

Warto to przećwiczyć. Może najpierw z żoną/mężem, zanim odbędziemy praktykę „bardziej zaawansowaną”, czyli na nastoletnim dziecku. Umówcie się na ćwiczenie aktywnego słuchania. Niech mąż/żona opowie ci o swoim dniu (kilka, kilkanaście minut). A ty, mając przed sobą ten artykuł, zaznaczaj ołówkiem, które z dwunastu punktów aktywnego słuchania udaje ci się spełnić. Potem zamiana. On/ona słucha, ty mówisz. Po przećwiczeniu możecie spróbować porozmawiać ze swoim nastolatkiem na jakiś temat, np. poproś ją/jego, żeby opowiedział(-a) ci, jak wyglądał jej/jego dzień.

Dobra komunikacja to aktywne słuchanie, ale także – przynajmniej ze strony rodziców – mniej mówienia.

Autor jest wykładowcą akademickim, mężem i ojcem trzech córek (dwóch nastolatek). Ostatnio opublikował: Szczęście w małżeństwie. Warsztaty wspierające rozwój miłości i komunikacji w związku, Wychowanie nastolatka. Warsztaty o relacjach i komunikacji, Jak wychować dzieci, aby były wierzące i praktykujące? Wszystkie w formie bezpłatnych e-booków dostępne są na stronie: www.crsio.pl w zakładce: Publikacje .