Łukasz Krzysztofka: W listopadzie ub.r. uczestniczył Pan w Rzymie w Konsulcie Zakonu Rycerskiego Świętego Grobu w Jerozolimie. Spotkaliście się również z papieżem Franciszkiem. O czym mówił wtedy Ojciec Święty?

Dr Andrzej Sznajder: Zapamiętałem szczególnie dwa fragmenty papieskiego przemówienia. W jednym Ojciec Święty powiedział o działalności zakonu, że „jest to wielka służba, jaką możemy pełnić dziś dla Kościoła i świata”. Osobiście odczytałem to jako potwierdzenie, że zakon cieszy się życzliwą opieką papieża i uczestniczy bezpośrednio w jego staraniach dotyczących Ziemi Świętej. To ogromnie nobilitujące, ale jednocześnie zobowiązujące do nadzwyczajnego zaangażowania. Drugi fragment wypowiedzi dotyczył sposobu naszego działania. Franciszek zaznaczył, że „w każdej epoce, nawet naszej, naznaczonej paradygmatem technokratycznym, istnieje wielkie zapotrzebowanie na ludzi, którzy praktykują miłosierdzie z inteligencją i wyobraźnią”. To jest rodzaj wezwania dla nas, aby wciąż szukać nowych sposobów docierania z pomocą do potrzebujących.

Zakon Rycerski Świętego Grobu w Jerozolimie – INSTYTUT NIEDZIELA- FUNDACJA INSTYTUT MEDIÓW zachęcają do wsparcia specjalnej zbiórka dla chrześcijan z Strefie Gazy.

Wpłaty można dokonać na konto: Fundacja Instytut Mediów
03 1140 2004 0000 3002 7860 6231
Tytuł przelewu: Pomoc dla chrześcijan w Ziemi Świętej.
PRZEKAŻ DAROWIZNĘ

Jakie były początki zakonu?

W obecnym kształcie został powołany decyzją papieża bł. Piusa IX w 1847 r., krótko po odnowieniu Patriarchatu Łacińskiego w Jerozolimie. Podstawowym zadaniem już wtedy było wspieranie Patriarchatu Łacińskiego z tej racji, że wierni na tamtym terenie stanowili zbyt skromną wspólnotę, aby podołać wszystkim potrzebom, w szczególności opieki nad miejscami kultu i wszystkimi instytucjami oraz dziełami, które patriarchat prowadzi. Zdefiniowanie zadania i misji zakonu, jak zrobił to papież Pius IX, było nawiązaniem do formuły z czasów wypraw krzyżowych. Wtedy misją była obrona Grobu Bożego i zapewnienie bezpieczeństwa tym, którzy do tego miejsca z Europy pielgrzymowali.

Czasami w Polsce mówi się też o bożogrobcach. Czy to druga, zamienna nazwa Waszego zakonu?

Nie do końca. Musimy najpierw odróżnić Zakon Rycerski od Zakonu Kanoników Regularnych Stróżów Grobu Bożego. Ten drugi był zakonem osób duchownych, którego zadaniem była troska o pielgrzymów i posługa duszpasterska w Bazylice Grobu Bożego. Z kolei Zakon Rycerski Grobu Bożego aż do połowy XIX wieku nie tworzył sformalizowanej struktury. Jego członkowie – świeccy mężczyźni przyjmowani przez łacińskiego patriarchę Jerozolimy, mieli za zadanie bronić najważniejszej świątyni chrześcijaństwa – z jej najważniejszą relikwią – Grobem Pańskim. Współcześnie istniejący Zakon Rycerski Świętego Grobu w Jerozolimie ma swoje korzenie poniekąd w tych obydwu. Zakon Kanoników Regularnych przestał istnieć w I połowie XIX wieku. W Polsce działał od 1163 do 1819 r. i nazywany był powszechnie zakonem bożogrobców. Zapisał się pięknie w historii polskiej kultury. Dowodem jego dawnej świetności pozostają do dziś Przeworsk, Miechów czy Nysa. W polskim zwierzchnictwie staramy się nawiązywać do jego historii i czerpać z jego duchowości.

Polskie Zwierzchnictwo Zakonu Rycerskiego należy do jednego z młodszych. Jakie były okoliczności jego pojawienia się w Polsce?

Pierwsza inwestytura w Polsce, czyli uroczystość przyjęcia nowych członków, miała miejsce w 1996 r. Był to efekt starań, które podjęli ówczesny prymas kard. Józef Glemp, a także jego sekretarz ks. Andrzej Dziuba oraz grupa świeckich, wśród których należy wymienić przede wszystkim zmarłego niedawno prof. Jerzego Wojtczaka-Szyszkowskiego. To była druga próba utworzenia w Polsce zwierzchnictwa. Pierwszą podjęto w latach 30. XX wieku, ale nie doszła do skutku głównie z powodu wybuchu wojny. A po wojnie było to przez długi czas niemożliwe. Idea odżyła dopiero po 1989 r.

W czym wyraża się misja zakonu?

Misją powierzoną zakonowi przez Ojca Świętego – jak czytamy w statucie – jest utrzymywanie we wspólnocie kościelnej troski o ziemię Jezusa i wspieranie na niej Kościoła katolickiego i obecności chrześcijańskiej.

Do jakich terenów odnosi się pojęcie Ziemia Święta?

Współcześnie utożsamiamy to pojęcie z terenami wchodzącymi w skład Patriarchatu Łacińskiego w Jerozolimie, czyli diecezji jerozolimskiej, który obejmuje w całości obszar Izraela, Jordanii, Cypru oraz Autonomii Palestyńskiej. Wspólnotę Kościoła katolickiego tworzą tam nie tylko duchowni opiekujący się miejscami świętymi, np. w Jerozolimie, Betlejem czy Nazarecie, to przede wszystkim chrześcijanie, dla których Ziemia Święta jest po prostu domem, ojczyzną. Jeśli pielgrzymujemy do Jerozolimy, to wchodzimy do Bazyliki Grobu Bożego nie jak do muzeum, tylko jak do miejsca żywej religijności. A to życie tworzą właśnie ludzie, którzy mieszkają tam od pokoleń.

A zatem Ziemia Święta to nie tylko miejsca, ale także ludzie, którzy tworzą tę malutką – w porównaniu z innymi – wspólnotę religijną.

Oczywiście. My w Europie jesteśmy mocno przywiązani do Rzymu, tam upatrujemy centrum Kościoła. Zawsze jednak podkreślam, że owszem – Rzym to głowa Kościoła, ale serce to Jerozolima. Dlatego to miejsce jest dla nas, chrześcijan, bardzo ważne. Ta mała wspólnota od samego początku chrześcijaństwa była postrzegana jako matka wszystkich powstających później Kościołów lokalnych. Trwająca tam obecnie wojna powinna nas przynaglać do solidarności „ze świętymi z Jerozolimy” – jak pisał o nich św. Paweł. Dla wielu mieszkających tam chrześcijan najprostszym rozwiązaniem wydaje się po prostu wyjechanie stamtąd. Gdziekolwiek by wyjechali, poprawiliby swój los. Mimo to oni tam trwają. Mówią, że to jest ich dom, ojczyzna. Chcą tam dalej żyć. Skoro tak, to jesteśmy powołani do tego, żeby im po prostu pomóc.

Dlaczego jako chrześcijanie powinniśmy być solidarni z mieszkańcami Ziemi Świętej?

W sytuacji trwającej tam wojny pomoc mieszkańcom Ziemi Świętej jest tak naprawdę ratowaniem ich życia. Jako chrześcijanie jesteśmy wezwani do solidarności ze wszystkimi, którzy oczekują pomocy, i to niezależnie od tego, czy są chrześcijanami, muzułmanami, czy żydami. My jako zakon jesteśmy w szczególny sposób do tego wezwani, bo powierzono nam odpowiedzialność za tych ludzi – szczególnie za katolików – tych hebrajskojęzycznych i tych wywodzących się spośród Palestyńczyków. Bez rozróżniania na jednych i drugich chcemy ich wspierać, tak żeby w którymś momencie było możliwe zawarcie tam pokoju.

W jaki sposób obecnie możemy im pomagać?

Dziś najbardziej pilna jest pomoc finansowa, ponieważ ludziom zamieszkującym Strefę Gazy brakuje tak naprawdę podstawowych rzeczy – począwszy od wody, przez jedzenie, lekarstwa, skończywszy na elektryczności, nie mówiąc już o dachu nad głową, którego też ogromna liczba mieszkańców już nie ma. Nasza pomoc jest kierowana przez patriarchat do instytucji, które tworzą środowisko życia chrześcijańskiego.

Co składa się na to środowisko?

Mam tu na myśli nie tylko kościoły, ale również szkoły, których sam patriarchat utrzymuje czterdzieści pięć, uniwersytet, a także instytucje typu sierocińce, domy opieki dla dorosłych. Chrześcijanie w Ziemi Świętej są w dużej mierze zależni od sektora turystycznego. Dlatego m.in. patriarchat prowadzi programy społeczne, dzięki którym chrześcijanie – mimo pandemii, a teraz mimo wojny – mogą zachować swoje miejsca pracy lub rozpocząć własną działalność gospodarczą. Udziela też np. pomocy osobom mieszkającym w starej Jerozolimie, gdzie albo zawyżane są czynsze, albo podstępnie wykupywane są ich nieruchomości. Dramatyczne położenie chrześcijan w Izraelu najtrafniej opisał kard. Pierbattista Pizzaballa, mówiąc, że prawdziwym problemem dla chrześcijanina w Izraelu jest to, że jest obywatelem izraelskim, ale nie Żydem, że jest Arabem, lecz nie jest muzułmaninem. A zatem jest mniejszością wewnątrz mniejszości. Nie ma prawnej dyskryminacji, ale są faktyczne nierówności w traktowaniu, które mocno uderzają w chrześcijan.

Przed pandemią Polacy stanowili jedną z najliczniejszych grup narodowych, które pielgrzymowały do Ziemi Świętej. Czy pielgrzymki mogą stanowić także formę pomocy tamtejszym chrześcijanom?

Tak, choć po 7 października ub.r. – podobnie jak w okresie pandemii – ze względu na wojnę przez długi czas było to niemożliwe. Z kolei w normalnych warunkach pielgrzymowanie jest rodzajem wspierania chrześcijan. Powtórzę wielu z nich żyje z ruchu pielgrzymkowego, turystycznego. To są hotele, pensjonaty, usługi gastronomiczne, transportowe i, oczywiście, słynne sklepiki z tworzonymi tam pamiątkami, dewocjonaliami. To wszystko są miejsca pracy wielu chrześcijan i ich źródło utrzymania. Brak pielgrzymów oznacza dla nich ogromne problemy, stawia pod znakiem zapytania możliwość egzystencji w swojej ojczyźnie.

Czym dla członków zakonu jest grób Chrystusa?

Nasza, polska, katolicka pobożność często kładzie akcent na mękę i śmierć Jezusa. Duchowość naszego zakonu akcentuje natomiast pusty grób i zmartwychwstanie Chrystusa. Zauważmy, że pielgrzymując do Jerozolimy, uczestniczymy w pewnym paradoksie, bo jeżeli wybieramy się na czyjkolwiek grób, to dlatego, że jest w nim pochowany ktoś nam bliski. My z kolei pielgrzymujemy do grobu, w którym nie ma nikogo, bo Ten, którego tam pochowano – zmartwychwstał. Pobożność Zakonu Rycerskiego stawia akcent właśnie na Zmartwychwstanie. Strzeżemy i głosimy prawdę o pustym grobie naszego Zbawiciela.

Jakie zadania swoim życiem realizują członkowie zakonu?

W nazwie nie bez powodu znajduje się przymiotnik „rycerski”. Oczywiście, w dawnych wiekach słowo to oznaczało po prostu rycerza, szlachetnego wojownika. Dzisiaj mówimy raczej o etosie rycerskim, na który składają się: samodyscyplina, odwaga i szlachetna hojność, lojalność, wierność, solidarność między członkami, nieposzlakowany status cywilny, wyrzeczenie się siebie i dzielność. Próbujemy niejako przetłumaczyć etos rycerski na język współczesny. Zbigniew Herbert powiedział, że schyłek cywilizacji chrześcijańskiej zaczął się w momencie upadku etosu rycerskiego. Reprezentujemy różne środowiska, funkcjonujemy w różnych zawodach, ale staramy się dać dowód tego, że tamte ideały – etos rycerski – nie są tylko zamierzchłą przeszłością, ale są ważnym, niezwykle potrzebnym czynnikiem życia społecznego.

Ile osób zrzesza Wasz zakon i w jakich krajach można spotkać jego członków?

Na całym świecie zakon liczy ok. 30 tys. członków i ma swoje struktury właściwie na całym świecie. Oczywiście, najliczniejszy jest w Europie, ale już dogania nas reszta świata – przede wszystkim USA, a także Ameryka Południowa, Australia i Azja, np. Filipiny, Tajwan. Niedługo struktury zakonu powstaną także w Afryce.

Jak liczne jest zwierzchnictwo w Polsce?

To prawie 330 osób. W wyraźnej przewadze są to osoby świeckie, Kawalerowie i Damy, ale także osoby duchowne, księża, biskupi – m.in. kard. Kazimierz Nycz – Wielki Przeor Polskiego Zwierzchnictwa, abp Józef Kupny z Wrocławia, biskup senior Piotr Skucha z Sosnowca.

Na płaszczu zakonu rycerskiego znajduje się charakterystyczny krzyż. Co on symbolizuje?

To krzyż jerozolimski, czyli duży krzyż, pomiędzy którego ramiona wpisane są cztery mniejsze. To odniesienie do pięciu ran Jezusa.

Jakie są planowane kierunki rozwoju zakonu?

W Polsce przede wszystkim staramy się, żeby członkowie zakonu byli obecni we wszystkich diecezjach, a do tej pory tak nie jest. To kilkanaście diecezji, np. prawie cała Warmia i Mazury oraz Pomorze Zachodnie. Do zakonu zapraszamy osoby, które są już zaangażowane w życie Kościoła, legitymują się dorobkiem życiowym, zawodowym, które przez to mogą oddziaływać na swoje środowiska, a jednocześnie chcą poświęcić swój czas i swoją energię zakonowi i głównej sprawie, dla której jesteśmy powołani. Podobnie wygląda to w skali całego zakonu.

Dr Andrzej Sznajder zwierzchnik Zwierzchnictwa w Polsce Zakonu Rycerskiego Świętego Grobu w Jerozolimie. Studiował historię na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim, ukończył studia podyplomowe na Uniwersytecie Śląskim, Uniwersytecie Ekonomicznym w Katowicach oraz obronił doktorat na Uniwersytecie Rzeszowskim. Mieszka na terenie diecezji gliwickiej. Jest nadzwyczajnym szafarzem Komunii św. Od 2014 r. pełni funkcję dyrektora Oddziału IPN w Katowicach.