Reklama

Kultura

O wdowieństwie i starości

Listopad wprawia w zadumę i skłania do myślenia o przemijaniu, a także o traceniu tego, co dla nas ważne. Odchodzą ludzie, kończą się praca albo pasja, kurczą się zasoby. Życie ma swój nieuchronny bieg i obok wielu szans z czasem przynosi ograniczenia – każe się chociażby mierzyć ze starością.

Niedziela Ogólnopolska 45/2024, str. 53

[ TEMATY ]

język polski

Adobe Stock/Studio Graficzne "Niedzieli"

Bądź na bieżąco!

Zapisz się do newslettera

Liturgia Słowa pokazuje dzisiaj dwukrotnie figurę wdowy – osoby, która przeżyła stratę i z tego powodu doświadcza niedomóg i obiektywnych trudności. Wiemy skądinąd, że los takich kobiet w Izraelu był dojmujący – brak środków do życia i całkowita zależność od rodziny. Prorok Izajasz nazywa to dosadnie: „Nie wspomnisz już hańby twego wdowieństwa” (Iz 54, 4).

Słowo wdowa jest ciekawe z kilku powodów. Ma bardzo stary źródłosłów. Określenie kobiety, która straciła męża przez śmierć i nie wyszła ponownie za mąż, jest zbliżone w wielu językach. W angielskim mamy widow, we francuskim veuve, po łacinie vidua, w języku włoskim vedova. Ten rdzeń wykorzystują również języki słowiańskie. Widać to w chorwackim udowica czy słowackim vdova.

Pomóż w rozwoju naszego portalu

Wspieram

Znać, że jak świat światem słowo to było ważne i potrzebne. Jego korzenie sięgają rodziny indoeuropejskiej, jednej z najstarszych (XVII wiek przed Chr.) i obejmującej współcześnie najwięcej użytkowników języków na świecie. Starożytny rdzeń tego słowa oznaczał ‘być pustym’, a słowiańska cząstka *ueid- odnosiła się do ‘oddzielania, odłączania’. Polskie słowo wdowa notujemy od XIV wieku.

Reklama

Co ciekawe, wyraz ten – określający kobietę – jest wcześniejszy niż jego odpowiednik wdowiec, nazywający mężczyznę. Nie jest to częsty kierunek słowotwórczy w języku polskim. Przeważnie to wyraz w rodzaju męskim stanowi podstawę dla bardziej złożonych określeń kobiet, np. kuzyn – kuzynka czy brat – bratowa. Tymczasem w przypadku wdowy kierunek był odwrotny: to nazwa kobiety legła u podstaw innych słów, takich jak wdowiec czy wdowieństwo.

To pokazuje, że status wdowy, która po śmierci męża traci fundament egzystencji, był od zawsze szczególny, ważny dla społeczności. Ślady tego znajdujemy także w różnych miejscach w Piśmie Świętym: „Przeklęty, kto łamie prawo obcokrajowca, sieroty i wdowy” (Pwt 27, 19), „Nie będziesz krzywdził żadnej wdowy i sieroty” (Wj 22, 21).

W tych fragmentach widać, że obok wdów troską otaczano także sieroty, czyli osoby, zwłaszcza dzieci, które straciły rodziców. Dawniej w języku polskim słowo to miało postać sirota i również wywodziło się z rdzenia prasłowiańskiego, który oznaczał ‘samotność, opuszczenie’. Znów ciekawe, że słowo sierota w języku polskim wiązało się z utratą rodziców (z czasem wytworzyło się użycie szersze, ogólniejsze), nie było natomiast (i nie ma?) analogicznego określenia dla rodziców, którzy utracili dziecko.

Na marginesie dodajmy, że słowo sierota – podobnie jak kaleka, inwalida czy skarżypyta – jest dwurodzajowe. Mówimy więc zarówno ten sierota, jak i ta sierota. Na podobnej zasadzie działają tradycyjnie określenia stopni, tytułów czy stanowisk, takie jak (ten i ta) profesor czy minister.

Reklama

Wróćmy jeszcze do wdów. U św. Pawła czytamy: „Do spisu [osób objętych szczególną opieką] należy wciągać taką wdowę, która ma co najmniej lat sześćdziesiąt, była żoną jednego męża” (1 Tm 5, 9). Wskazanie granicy wiekowej pozwalało zwrócić uwagę na osoby, które były w autentycznej potrzebie; zalecenie św. Pawła wobec młodszych było bowiem także, aby „wychodziły za mąż, rodziły dzieci, były gospodyniami domu” (1 T m 5, 14a).

O człowieku, który osiągnął już pewien wiek, mówi się w Biblii różnie: stary (zwłaszcza w połączeniu młodzi i starzy), starzec, mąż podeszłego wieku albo jeszcze mocniej, bo podwójnie: stary i podeszły w latach albo stary i pełen lat.

Dziś zamiast określenia stary spotkamy częściej formę starszy (osoby starsze). Słowo starzec jest nacechowane podniośle, a w niektórych sytuacjach nabiera wydźwięku negatywnego. Mówi się przecież dzisiaj nie o domach starców, tylko o domach spokojnej starości lub częściej o domach seniora.

Określenia senior lub osoba dojrzała są dziś chyba preferowane – zastępują słowa z rodziny przymiotnika stary. Dziś zresztą granice starości się przesuwają, stają się nieostre. Człowiek w wieku poprodukcyjnym (tak się mówi w statystyce i ekonomii), czyli powyżej 60. lub 65. roku życia, jest wciąż w pełni sił, realizuje pasje, często nadal pracuje. O takich ludziach mówi się też jako o pokoleniu silver (silversach) – tu granicę obniża się do 50 lat. Rozwija się tzw. srebrna gospodarka (srebrny rynek). W większym – a na pewno innym niż do tej pory – stopniu uwzględnia ona potrzeby osób, których dziś w społeczeństwie mamy bardzo dużo.

Czy to korzystne określenie? To temat na osobne rozważania, ale może skłoni do rozmyślań w listopadowe dni?

językoznawca, adiunkt w Instytucie Języka Polskiego na Wydziale Polonistyki UW, kierownik Laboratorium Efektywnej Komunikacji UW. Prezes zarządu Fundacji Języka Polskiego.

2024-11-05 14:43

Oceń: 0 0

Reklama

Wybrane dla Ciebie

Język jest wartością

Niedziela Ogólnopolska 8/2023, str. 52-53

[ TEMATY ]

polszczyzna

język polski

Archwium prywatne Kazimierza Ożoga

Prof. dr hab. Kazimierz Ożóg

Prof. dr hab. Kazimierz Ożóg

O badaniach prowadzonych w autobusie, bezcennych wartościach języka polskiego i wynikach klasówki językowej mówi prof. dr hab. Kazimierz Ożóg.

Anna Wyszyńska: Słyszałam, że Pan Profesor lubi korzystać z komunikacji miejskiej, bo tam zbiera Pan materiał do badań językowych. Prof. Kazimierz Ożóg: Tak, to prawda, wiele moich badań przeprowadziłem w autobusie i w pociągu. Moja książka Polszczyzna przełomu XX i XXI wieku, która funkcjonuje pod nieoficjalnym tytułem Coca-cola jest spoko, opiera się w znacznej mierze na tych badaniach. Ale to już przeszłość, obecnie telefony komórkowe i smartfony sprawiły, że ludzie w środkach komunikacji publicznej oniemieli. Badania „autobusowe” dały mi obraz polszczyzny potocznej, codziennej, jednak dzisiejsza polszczyzna to mozaika różnych odmian, zróżnicowań stylistycznych, bardzo licznego słownictwa, wzorów tekstów, specyficznych działań językowych, strategii perswazyjnych. Jest to nasz ojczysty, wspaniały język polski, wielkie bogactwo, skarb Polaków i naszej kultury. Jeszcze nigdy w liczących ponad 12 wieków dziejach polszczyzny nasza mowa nie była tak bogata. Możemy przez nią wyrazić nawet najbardziej skomplikowane treści – zarówno osobiste, jak i społeczne, przekazać nasze uczucia, możemy tworzyć wielkie traktaty naukowe, działać politycznie, wychowywać i edukować, możemy wznosić modlitwę do Boga.
CZYTAJ DALEJ

Każdy, kto sobie tego życzy, może przyjąć Komunię św. podczas Eucharystii?

2025-09-27 20:03

[ TEMATY ]

Eucharystia

Komunia św.

Karol Porwich/Niedziela

W 1986 r. Krajowa Konferencja Biskupów Katolickich opracowała wytyczne dotyczące otrzymywania Komunii św., które zostały wydrukowane na tylnej okładce wielu mszalików.

Nieprawda. W 1986 r. Krajowa Konferencja Biskupów Katolickich opracowała wytyczne dotyczące otrzymywania Komunii św., które zostały wydrukowane na tylnej okładce wielu mszalików: „Katolicy w pełni uczestniczą w Eucharystii, kiedy otrzymują Komunię św., wypełniając nakaz Chrystusa o spożywaniu Jego Ciała i piciu Jego Krwi. Osoba przystępująca do Komunii św. nie może być w stanie grzechu ciężkiego, musi powstrzymać się od jedzenia na godzinę przed przystąpieniem do Komunii i dążyć do życia w miłości i zgodzie z bliźnimi. Osoby pozostające w stanie grzechu ciężkiego muszą najpierw pojednać się z Bogiem i z Kościołem w sakramencie pokuty. Częste przystępowanie do sakramentu pokuty jest zalecane dla wszystkich wiernych”.
CZYTAJ DALEJ

Świadectwo: znaleziona w śmietniku figura Matki Bożej, nawrócenie, zupełna przemiana

2025-10-06 07:48

[ TEMATY ]

świadectwo

YouTube zrzut ekranu

Znaleziona w śmietniku figura Matki Bożej

Znaleziona w śmietniku figura Matki Bożej

W święto Matki Bożej Różańcowej 7 października odbędzie się premiera filmu dokumentalnego „Broken Mary: The Kevin Matthews Story” (Zniszczona Maryja: historia Kevina Matthewsa). Opowiada on o duchowej przemianie tytułowego bohatera pod wpływem znalezionej w śmietniku figury Matki Bożej, którą odnowił i z którą obecnie podróżuje po Stanach Zjednoczonych.

Kevin Matthews był u szczytu kariery jako jeden z najpopularniejszych prezenterów radiowych Chicago przełomu lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych XX wieku. Imprezował z zawodowymi sportowcami i celebrytami, a w najlepszym okresie jego audycji słuchało nawet 10 milionów ludzi tygodniowo. Ale pewnego razu otrzymał diagnozę lekarską, która odmieniła jego życie. Największa jednak przemiana dokonała się w nim wtedy, gdy w śmietniku znalazł zniszczony posąg Matki Bożej, dzięki któremu odkrył na nowo prawdziwy sens swojego życia.
CZYTAJ DALEJ

Reklama

Najczęściej czytane

REKLAMA

W związku z tym, iż od dnia 25 maja 2018 roku obowiązuje Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 z dnia 27 kwietnia 2016r. w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylenia Dyrektywy 95/46/WE (ogólne rozporządzenie o ochronie danych) uprzejmie Państwa informujemy, iż nasza organizacja, mając szczególnie na względzie bezpieczeństwo danych osobowych, które przetwarza, wdrożyła System Zarządzania Bezpieczeństwem Informacji w rozumieniu odpowiednich polityk ochrony danych (zgodnie z art. 24 ust. 2 przedmiotowego rozporządzenia ogólnego). W celu dochowania należytej staranności w kontekście ochrony danych osobowych, Zarząd Instytutu NIEDZIELA wyznaczył w organizacji Inspektora Ochrony Danych.
Więcej o polityce prywatności czytaj TUTAJ.

Akceptuję