Po przegranych jesiennych wyborach „nowoczesna” opozycja, która jeszcze do niedawna była w koalicji rządzącej, oraz nowoczesna partia, której członkowie do tej pory nie zajmowali się w sposób profesjonalny polityką, nagle dostrzegli, że jest w państwie demokratycznym taki organizm jak społeczeństwo obywatelskie. I chociaż do niedawna politycy koalicji PO-PSL nie interesowali się licznymi inicjatywami wielomilionowego społeczeństwa obywatelskiego, to teraz wszyscy powołują się na nie i „wykorzystują” do swoich gierek, a właściwie do zachowania w państwie status quo. Dlatego w tym momencie warto przypomnieć sobie, czym jest społeczeństwo obywatelskie i jaka jest jego rola w demokratycznym państwie. Poza tym pojęcie „nowoczesność” robi w ostatnim czasie zawrotną karierę w Polsce. Propaguje się je jako synonim rozwoju, postępu, dostatku, dobrej przyszłości itd. Ale czy tak jest w rzeczywistości? Wydaje się bowiem, że „nowoczesność” dla wielu współczesnych „ekspertów” i tzw. nowoczesnych polityków związana jest z realizacją ideologii neoliberalizmu. W tej sytuacji należy zapytać się więc, czym jest neoliberalizm, aby potem adekwatnie odpowiedzieć na pytanie, czy Polacy jako naród chcą takiej nowoczesnej Polski, czy tylko może wybrana grupa, która dzięki lansowaniu takiej właśnie wizji Polski, przy wykorzystaniu społeczeństwa obywatelskiego jest w stanie realizować swoje cele i interesy pod płaszczykiem demokracji i procesów globalizmu.

1. Problematyczność z jednoznacznym określeniem społeczeństwa obywatelskiego

Termin „społeczeństwo obywatelskie” może być rozumiany jako norma idealna, opisująca wartość określonego porządku społecznego, ale również jako pewna rzeczywistość społeczna, przybierająca rożne kształty, w zależności od kontekstu społecznego, politycznego, kulturowego i gospodarczego. Dlatego ideę społeczeństwa obywatelskiego nie można ujednoznacznić ideowo i politycznie. W historycznych doświadczeniach Europy Centralno-Wschodniej wyróżnia się cztery modele społeczeństwa obywatelskiego: a) klasyczny model, konstruowany na podstawie ogólnych cech społeczeństwa obywatelskiego, b) ułomny model, związany z wynaturzeniami w realnym socjalizmie; c) etyczny model, w idealistycznej formie, jako cel opozycji antykomunistycznej oraz d) transformacyjny model, kształtujący się po odzyskaniu wolności i suwerenności w roku 1989.

Mimo różnych form i modeli społeczeństwa obywatelskiego, można wyróżnić jego istotne elementy. Bowiem w opinii badaczy analizowanego zjawiska, o istnieniu społeczeństwa obywatelskiego decydują m.in.: niepaństwowe instytucje, organizacje i stowarzyszenia cywilne działające w sferze publicznej; obywatelska postawa i obywatelska świadomość zbiorowa; współuczestnictwo i współdziałanie obywateli na forum publicznym; prawa obywatelskie: cywilne, polityczne i socjalne; wartości podstawowe i cnoty obywatelskie (np. braterstwo, solidarność, równość, zaufanie, dobro wspólne, kooperacja, przestrzeganie wspólnie ustalonych reguł, współuczestnictwo) oraz wolny rynek i prywatna własność.

Społeczeństwo obywatelskie stanowi więc swoistą przestrzeń pomiędzy sferą prywatną i państwem, będąc częścią składową demokracji, a nawet poniekąd demokracją w praktyce, zarówno w sensie siły napędowej dążenia do tego ustroju, jak i w sensie gwaranta istniejącego już stanu. Społeczeństwo obywatelskie stwarza więc przestrzeń społeczną, w której obywatele czują się bezpiecznie i która jest chroniona przed nadmierną ingerencją z jednej strony rynku, z drugiej państwa.