Wniosek w sprawie „Pomnika Historii” obecnie jest konsultowany przez Świętokrzyskiego Konserwatora Zabytów. Został już sprawdzony pod względem merytorycznym, a obecnie w gronie naukowców trwają dyskusje m.in. o tym, jaki teren powinien zostać objęty ochroną i statusem przyszłego „Pomnika”.
Status „Pomnika Historii” stwarza szereg możliwości. Z jednej strony jest o miejsce na prestiżowej liście zabytków, a z drugiej strony podstawa dokumentacyjna do pozyskiwania dotacji finansowych. Zabytki z lity „Pomników Historii” są otaczane szczególną pieką przez państwo.
Reklama
Z kolei aby uzyskać tytuł bazyliki mniejszej cystersi muszą przygotować stosowaną dokumentację, która za pośrednictwem Episkopatu Polski będzie przedłożona stosownym gremiom w Stolicy Apostolskiej. Trzeba do niego dołączyć profesjonalną dokumentację fotograficzną.
Historia archiopactwa cystersów w Jędrzejowie sięga XII wieku. W latach 1140–1149 Janik z rodu Gryfitów, arcybiskup gnieźnieński, wraz ze swoim bratem Klemensem ufundowali w Brzeźnicy (Jędrzejowie) kościół i klasztor. Ojcowie przybyli tu z burgundzkiego opactwa Morimond. Po okresie chwilowej stagnacji w XVI w., po 1580 r. opactwo jędrzejowskie na nowo odzyskało swoje znaczenie i funkcjonowało nieprzerwanie do czasów rozbiorów. Cystersi podtrzymywali tradycje muzyczne, a obok własnego studium filozoficzno-teologicznego prowadzili szkołę podstawową i podwydziałową. W okresie Księstwa Warszawskiego jędrzejowski klasztor objęty był wzmożonym nadzorem.
W 1819 r. car Aleksander I dokonał kasaty opactwa cystersów, ale zakonnicy dotrwali tutaj do 1855 r., gdy zmarł ostatni cysters. W latach 1856–70 obiekt pocysterski znalazł się w rękach ojców reformatów. Bp Augustyn Łosiński w 1913 r. erygował diecezjalną parafię pw. bł. W. Kadłubka przy kościele pocysterskim, wydzieloną z parafii Świętej Trójcy. Cystersi wrócili do Jędrzejowa w 1945 r.
Kościół jest późnoromański w zrębie, z przekształceniami gotyckimi i barokowymi. W zachodnim murze fragment pozostałości świątyni romańskiej sprzed 1140 r. Do kościoła przylega klasztor (najstarsze jego skrzydło wybudowano w I połowie XIII w.), przebudowywany wraz z kościołem. Cennym zabytkiem są m.in. unikatowe w skali europejskiej, doskonale zachowane organy z połowy XVIII wieku.
