Szlakiem kapliczek i kościółków

Dla mieszkańca górzystego południa Polski lub nawet mieszkańca ziem, które stanowią przyczynek do krainy wyżynnej, teren, na jakim znajdzie się, wjeżdżając do Zamościa, wydaje się być niezwykły. Jest płasko, jakby ktoś na stole rozciągnął serwetę z drogami, przy których przepisowo, równo po obu stronach, rosną drzewa, a daleko, za pierwszą linią horyzontu ukazuje się oczom nie przyzwyczajonym do takiego widoku drugi horyzont. Wieczorem z tego drugiego horyzontu można wyłowić wzrokiem oświetlone miasta, miasteczka i wioski. Z pewnością też w całej Polsce centralnej nie znajdziecie tyle gniazd bocianich, co tutaj.
Jest też takie miejsce, gdzie nagle płaskość przemienia się w zupełnie inny krajobraz - pełen niewielkich wzniesień, wąwozów, a co najważniejsze - rozpoczyna się kraina lasów. To Roztocze. Odnoszę wrażenie, że tu siłą przyrody musi być tak dużo wzniesień, bo inaczej tyle drzew nie miałoby się gdzie pomieścić. Podejrzewam, że nigdzie indziej las nie pachnie tak, jak na Roztoczu. Świeży zapach świerkowo-jodłowy wdziera się nawet przez lekko uchyloną szybę samochodu. Kusi tak bardzo, że nie sposób nie wysiąść.
Spory nad tym, skąd wywodzi się nazwa Roztocze, zostawmy etymologom, bo kiedy znajdziemy się w tym cudownym miejscu, odczuwamy, że nazwa ta pochodzi z faktu, że oto Stwórca chciał przed małym człowiekiem roztoczyć tak wspaniały widok. Stąd wędrowanie szlakiem kapliczek i kościółków roztoczańskich niech będzie podziękowaniem złożonym Bogu za to piękno.

Historia nie tak odległa

Jadąc szlakiem małych wiosek i miejscowości roztoczańskich, czuje się nie tylko sielskość tych terenów, ale i historię przede wszystkim ordynacji zamojskiej, której kres nie jest w końcu tak odległy. Między większymi pozostałościami świetności Zamoyskich można zobaczyć wiele małych drewnianych cerkiewek, kapliczek usadowionych na obrzeżach lasów lub nad rzekami, rzeczkami czy strumykami. A tych tu nie brakuje, bo przez Roztocze ciągnie się dostojny Wieprz z wieloma dopływami.
Mimo że losy nie były łaskawe dla tych ziem, to założona przez Jana Zamoyskiego (1542-1605) z takim uporem i z takim sukcesem ordynacja przetrwała i najazdy wojsk Chmielnickiego, i najazd szwedzki, i Turków, i Tatarów. Poza tym były zabory i powstania. To przykre, że tyle zawirowań historii ordynacja, zatwierdzona w 1589 r., przetrwała, a po II wojnie światowej Zamoyskich wydziedziczono. Ordynację "przerobiono" na pegeery, a dworki, pałace, parki niszczeją bezpowrotnie... Jak choćby letnia rezydencja Zamoyskich w Klemensowie.
Jak św. Stanisław gałązkami brzozowymi miejsca święte znaczył
Z doświadczenia już wiem, że po każdej wakacyjnej wyprawie zostajemy z setką zdjęć w ręku i czasem nie bardzo wiemy, gdzie to było i dlaczego tak nam się tam podobało. Mylą się nam zabytki, miejsca... Dlatego czasem warto zatrzymać się na dłużej w przy jakimś kościółku, a nuż wiąże się z nim jakaś ciekawa historia, która sprawi, że długo będziemy o tym miejscu pamiętać. W moim przypadku tak było z Góreckiem Kościelnym.
W 1648 r., kiedy wojska Chmielnickiego plądrowały okolice, ludność chowała się po okolicznych lasach, prosząc Boga o ratunek. I tak rolnikowi Janowi Sosze na polu w Górecku Starym ukazał się św. Stanisław. Naznaczył w puszczy gałązkami brzozowymi miejsca, gdzie mają stanąć trzy kaplice, a czwartą gałązkę zaszczepił tam, gdzie powinien stanąć kościół. Chłop posłusznie chodził za Świętym i wszystkiego pilnie słuchał, a potem pobiegł do wsi i wspólnie z ludem wypełnił prośbę Świętego. Kapliczki istnieją do dziś. Na wodzie, która ma uwolnić od wszelkich chorób, kiedy się w nią ktoś z wielką wiarą zanurzy, stanęła jedna z kaplic, a nieopodal druga. Kościół drewniany oraz klasztor dla Franciszkanów ufundował Marcin Zamoyski - podskarbi wielki koronny, który w tym miejscu sam doznał uzdrowienia. Ten kościół nie zachował się. W 1768 r. Jakub Zamoyski ufundował nowy kościół, prawie w tym samym miejscu.
Będąc w Górecku, warto rozejrzeć się dokoła, bo drzewa okalające kaplice - dęby liczą sobie po 500 lat. Można się też dowiedzieć o wielu cudownych zdarzeniach z historii tego miejsca.

Postaw mi figurę

Mylić się nam mogą mniejsze kościółki, kapliczki, ale na pewno nie można zapomnieć modlitwy przed Krasnobrodzką Szafarką Łask. To w Krasnobrodzie modlący się o uwolnienie od opętania Jakub Bruszczuk usłyszał słowa Maryi: "Postaw mi tu figurę..." i został uleczony. Figura stanęła, a obok niej wieszano liczne święte obrazki. Ale po najeździe Kozaków w 1648 r. figura została zniszczona, ocalał tylko jeden z obrazków, który uznano za słynący łaskami i dla którego mieszkańcy Krasnobrodu zbudowali mały drewniany kościółek. W 1680 r. wybudowano murowany kościół, który stoi do dziś. Obrazek, niedawno koronowany (1965 r.), umieszczono w rogu dużej kopii, żeby wszyscy wierni mogli zobaczyć dokładnie Wspomożycielkę Zamojszczyzny.
Warto się wybrać do Krasnobrodu w dniach 1-2 lipca, bo w te dni miasteczko przeżywa oblężenie pielgrzymów, którzy przychodzą na uroczystości odpustowe do Krasnobrodzkiej Pani. Dawno nie widziałam tak wielkiego i kolorowego jarmarku odpustowego, jak właśnie w lipcu w Krasnobrodzie.

W Zwierzyńcu

Centrum Roztoczańskiego Parku Narodowego stanowi Zwierzyniec. Co prawda, Park utworzono w latach 70., ale dla drzew i zwierząt to żadnego znaczenia nie miało, bo jak wskazuje sama nazwa, zwierzyny tu być musiało wiele. Nie bez powodu też Zamoyscy tu właśnie zbudowali modrzewiowy dwór myśliwski, który, niestety, spłonął. W zabudowaniach przydworskich - murowanych, które ocalały, teraz mieści się szkoła leśna i ochrony środowiska. Obok stoi barokowy kościół na wodzie, a przed nim figura, która upamiętnia wizytację biskupa lubelskiego Jaczewskiego w 1905 r. Zdziwiło mnie, że upamiętniono tu akurat jedną z wizytacji. Okazało się, że pod zaborem rosyjskim po ukazie carskim z 1905 r. - m.in. o swobodach religijnych - Zwierzyniec był pierwszym miejscem na szlaku wizytacji biskupiej zgodnej z prawem i... niestety, ostatnim. Dalej Rosjanie biskupa lubelskiego nie puścili.
W Zwierzyńcu jest też browar z 1806 r. - dawna własność Zamoyskich - który nie zmienił swojego przeznaczenia, w przeciwieństwie do innych budowli, np. obiekty niegdyś należące do Zamoyskich pełnią obecnie rolę Domu Dziecka, a dawna oberża jest dziś siedzibą Urzędu Miasta i Gminy Zwierzyniec.
Wyjeżdżając ze Zwierzyńca, można oglądać piękny krajobraz leśny, który ubarwiony jest stawami. Co prawda, zostały one utworzone sztucznie, ale przecież nie burzą harmonii tego miejsca. Na dowód, że Zwierzyniec nie bez powodu nosi taką nazwę, zaraz po wyjeździe z miasteczka napotykam w lasach stado dzikich koni, tzw. koników polskich, które są niewątpliwie niezwykłym elementem tego regionu. Konie pasą się nad stawami o wdzięcznych nazwach: Echo, Florianka, Czarny i Kościelny.

Szumią szumy, Piekiełko wciąga

Na przyjeżdżających pierwszy raz w tę krainę leśnych wąwozów czeka wiele niespodzianek, a nawet ekscytujących przygód. Wystarczy wybrać się na wyprawę wąwozami, jakie wiją się między Szczebrzeszynem a Kawęczynkiem, a zostaniemy wtajemniczeni, skąd wzięła się nazwa tego miejsca - Piekiełko. Radzę tylko trzymać się ściśle wyznaczonych szlaków, bo piekielnie łatwo tam zabłądzić. Za to w nagrodę za przedarcie się przez Piekiełko zostajemy obdarzeni widokiem przepięknego zjawiska - czyli szumami. Co to takiego? Najczęściej określane tu jako szumy lub też szypoty, sopoty lub pohory - to setki miniwodospadów, które znajdują się na rzekach Roztocza.
W Szczebrzeszynie chrząszcz...
No, może nie tyle chrząszcz brzmi, co bogata historia. O niej świadczy już istnienie dwóch kościołów rzymskokatolickich - pw. św. Mikołaja i św. Katarzyny, klasztoru Franciszkanów, dawnej cerkwi greckokatolickiej, która dziś nie pełni już funkcji sakralnej, i synagogi - obecnie mieści się w tym budynku Dom Kultury. Miasto traktowane przez nas nieco humorystycznie i stanowiące nie tylko dla najmłodszych piętę achillesową wymowy polskiej, zostało przez historię niezwykle dotknięte. Podczas II wojny światowej Niemcy wymordowali połowę jego ludności, gdyż w większości Szczebrzeszyn zamieszkiwali Żydzi (było tu czterotysięczne getto). Do dziś zresztą czuje się ten klimat w mieście.
* * *
Miejsc wartych zwiedzenia jest na Roztoczu wiele. Są większe miejscowości, bardziej znane, jak Tomaszów Lubelski, Frampol, Biłgoraj, Józefów, Narol, Janów Lubelski, Susiec, są i całkiem malutkie, ale za to niezwykłej urody zakątki, gdzie można się zaszyć i spędzić czas z przyrodą i w ciszy.