Dyrektorium katechetyczne wskazuje, że osoba, niezależnie od jej ograniczeń, jest zdolna do wzrostu w świętości.

Katecheza specjalna dotyczy osób z niepełnosprawnościami, czyli różnymi ograniczeniami intelektualnymi, fizycznymi i z ograniczeniami w funkcjonowaniu zmysłów, np. wzroku, słuchu, mowy. Jako odrębna dziedzina funkcjonuje od lat 80., kiedy na Akademii Teologii Katolickiej przedmiot katecheza specjalna zaczął wykładać Krzysztof Lausch – polski pedagog specjalny, współtwórca programu nauczania religii w polskich szkołach specjalnych.

Wyjaśniła, że katecheza specjalna różni się od tradycyjnej metodami, środkami i formami przekazu kierowanymi do uczestników zajęć. "Korzystamy z metod i środków, które proponuje pedagogika specjalna, oligofrenopedagogika, tyflopedagogika, surdopedagogika. Są to tzw. +zajęcia rewalidacyjne+, tylko że tematyka związana jest z Bogiem, Kościołem, z tym światem, o którym mówimy na zajęciach z religii" - powiedziała Mielecka.

Wyjaśniła, że "w przypadku uczniów, którzy nigdy będą czytać używamy obrazów. Część z uczniów nie rozumie pojęć abstrakcyjnych, więc terminy teologiczne muszą być im tak przedstawione, żeby jakoś miały związek z ich codziennym życiem". Są też uczniowie - osoby niewerbalne - którzy nie komunikują się językiem mówionym, więc ważną częścią mojej pracy jest komunikacja alternatywna i wspomagająca, czyli systemy, które pozwalają im lepiej rozumieć, co do nich mówimy i też komunikować się z nami. "Miałam również uczniów, którzy nisko funkcjonują, jeśli chodzi o intelektualny odbiór świata, wtedy katecheza jest na poziomie koloru, zapachów, stworzenia pewnego nastroju, który będzie kojarzył się z Bogiem, wspólnego bycia przy Jezusie" - powiedziała katechetka.

W przypadku uczniów niewidomych, pomocą są np. przedmioty związane z Kościołem, które będą mogły dotknąć dłońmi. Z kolei uczniowie niedosłyszący mają katechezę i mszę św. w języku migowym" - powiedziała Anna Mielecka.

Poinformowała, że w kraju "jest ok. 2 tys. szkół i ośrodków specjalnych, w których jest oczywiście zdecydowanie mniej uczniów, niż w szkołach tradycyjnych". "W placówce, gdzie np. ja pracuję uczy się 100 uczniów ze spektrum autyzmu i niepełnosprawnością intelektualną. Z tego mniej więcej 2/3 chodzi na religię. Do pierwszej komunii św. przygotowuje się przeważnie kilka osób" - powiedziała Mielecka.

Zaznaczyła, że spadek uczniów uczęszczających na katechezę specjalną jest zdecydowanie mniejszy, niż na tradycyjną katechezę.

"Wielu rodziców uznaje lekcje religii za kolejne zajęcia w szkole niemające tak mocnego odniesienia do sfery sacrum. Obserwujemy to zwłaszcza na początku szkoły podstawowej. Sytuację weryfikuje dopiero czas pierwszych komunii świętych, kiedy pytamy rodziców, czy chcą, żeby ich dziecko przystąpiło do sakramentu i decydują się na aktywną pomoc w jego przygotowaniu. Pojawiają się wówczas różne odpowiedzi. Czasami rodzice nie chcą, aby ich dziecko przystąpiło do pierwszej komunii św., ale proszą, aby mogło dalej uczestniczyło w katechezie w szkole" - powiedziała Mielecka.

Wyjaśniła, że "zainteresowanie Bogiem, czy szeroko rozumianą sferą sacrum u osób z niepełnosprawnością umysłową zależy od wpływu najbliższych - niekoniecznie rodziców, często dziadków czy osób znaczących wśród znajomych".

"W szkole, gdzie pracuję, mamy np. ucznia z zaburzeniami ze spektrum autyzmu, który przyszedł, jako człowiek nieochrzczony, ponieważ rodzice chcieli dać mu wybór, jako dorośnie. Mimo to sam chciał chodzić na religie i prosił o możliwość przystąpienia do sakramentów, więc rodzice wzięli na siebie trud przygotowania go chrztu św. i pierwszej komunii św. Obecnie mocno demonstruje swoją wiarę np. pokazując krzyżyk na szyi" - wskazała Mielecka.

Pytana, które prawdy wiary, osoby z niepełnosprawnością intelektualną najszybciej są w stanie przyjąć, powiedziała, że "Bóg jest Miłością" oraz że jest ich przyjacielem.

"W pracy z osobami z głębszą niepełnosprawnością intelektualną kładziemy bardzo duży nacisk na budowanie relacji, tworzenie klimatu życzliwości i przyjaźni. To przekłada się później na ich postrzeganie więzi z Bogiem" - wyjaśniła. "Moi uczniowie potrafią np. powiedzieć, że rozmawiają z Bogiem, jak z przyjacielem, co nazywają modlitwą" - dodała.

Podkreśliła, że zgodnie z nauczaniem Kościoła katolickiego osoby z niepełnosprawnością intelektualną mają dostęp do sakramentów: chrztu św., spowiedzi, eucharystii oraz do bierzmowania i sakramentu namaszczenia chorych. W przypadku mniejszej niepełnosprawności intelektualnej pod pewnymi warunkami osoby mogą zawrzeć także sakrament małżeństwa.

Dyrektorium o katechizacji mówi, że każda osoba, niezależnie od jej ograniczeń, jest zdolna do wzrostu w świętości. W adhortacji posynodalnej "Sacramentum Caritatis", papież Benedykt XVI napisał, że "należy również zapewnić Komunię eucharystyczną na tyle, na ile to jest możliwe, osobom upośledzonym umysłowo, ochrzczonym i bierzmowanym: otrzymują one Eucharystię w wierze, również w wierze ich rodziny lub wspólnoty, która im towarzyszy".

Jak zaznaczył, "ważne jest, aby parafie zapewniły osobom z niepełnosprawnością intelektualną możliwość przyjęcia wszystkich sakramentów wtajemniczenia chrześcijańskiego we właściwym wieku oraz wzięcia udziału w normalnym programie przygotowań. Dla większości dzieci i młodzieży z niepełnosprawnością intelektualną może zdarzyć się to w wieku, w jakim zazwyczaj ten sakrament jest przyjmowany w danej parafii lub diecezji. Decyzja o przełożeniu na późniejszy czas przyjęcia jakiegoś sakramentu może być podjęta za zgodą rodziców (opiekunów prawnych). Kryterium przyjęcia sakramentów to nie rozwój intelektualny, lecz wiara osób z niepełnosprawnością intelektualną bądź – w przypadku niemożności komunikacji werbalnej – wiara ich rodziców lub wspólnoty, która im towarzyszy" - wskazał papież Benedykta XVI.

"Z mojego doświadczenia, osoby niepełnosprawne nie powinny przystępować do sakramentów ze zdrowymi rówieśnikami, ale w swojej grupie, w której czują się swobodnie. Wtedy taka msza św. jest bardzo uroczysta, ale jednocześnie nie jest długa. Poza tym nad każdym uczniem możemy czuwać" - zaznaczyła Mielecka.

Podkreśliła, że "to rodzice zgłaszają chęć przystąpienia dziecka do danego sakramentu i to oni są głównymi osobami przygotowującymi". "My, jako katecheci wraz z księżmi w parafiach jedynie im pomagamy" - zaznaczyła.

"Dzieci, które nawet intelektualnie nie do końca rozumieją, co się dzieje, mają poczucie sacrum i starają się w miarę swoich możliwości spokojnie przyjąć komunię św." - powiedziała Mielecka. "Osoby, które z powodów ograniczeń zdrowotnych mają problem ze spożywaniem pokarmów stałych mogą przyjmować Komunię Święta w postaci kropli Krwi Pańskiej"

W Polsce na poziomie diecezjalnym istnieją duszpasterstwa dla osób z niepełnosprawnością. Są również wspólnoty, m.in. Ruch Wiara i Światło oparty na pracy z osobami niepełnosprawnymi intelektualnie, utworzony przez Marie-Hélène Mathieu i Jean Vaniera czy Katolickie Stowarzyszenie Niepełnosprawnych. (PAP)

Autor: Magdalena Gronek

mgw/ mhr/