Chrystus powołał na swych pierwszych uczniów i apostołów rybaków znad Jeziora Galilejskiego: Piotra, Andrzeja oraz Jakuba, syna Zebedeusza, i jego brata Jana. Po śmierci i zmartwychwstaniu Pana Jezusa apostołowie rozpoczęli głoszenie Dobrej Nowiny „aż po krańce ziemi”. Tradycja głosi, że Jakub dotarł m.in. na Półwysep Iberyjski. Powrócił jednak do Jerozolimy, gdyż - jak podają Dzieje Apostolskie - został tam ścięty na rozkaz Heroda. Był pierwszym z apostołów, który zginął śmiercią męczeńską. Pisane świadectwa nic nie mówią o losach jego doczesnych szczątków, natomiast, według legendy, uczniowie Chrystusa mieli włożyć ciało zmarłego do marmurowego sarkofagu, który następnie umieścili na statku. Statek prowadzony przez anioła dotarł do wybrzeży Galicji.

Odkrycie relikwii

Teodomiro (zm. 847 r.), biskup diecezji Iria Flavia, na terenie której znajdowała się Compostela, podał wiadomość o odkryciu relikwii św. Jakuba. Wiadomość ta szybko obiegła cały chrześcijański świat. Do grobu Apostoła zaczęły przybywać tłumy pielgrzymów ze wszystkich zakątków Europy. W 834 r. król Alfons II polecił wybudować tu pierwsze sanktuarium, wokół którego powstało wkrótce duże miasto. Kilkadziesiąt lat później wzniesiono nową, większą świątynię - niestety, została ona zniszczona w 997 r. przez muzułmańskie wojska Almanzora, wezyra kalifatu Kordoby. Najeźdźcy oszczędzili grób Apostoła. Miasto odbudowano i otoczono murami obronnymi. Bp Diego Peláez rozpoczął budowę nowej romańskiej katedry.

Pierwszy biskup Compostela

Największe zasługi w rozbudowie miasta i sanktuarium ma jednak bp Diego Gelmírez (1070? - 1140), pierwszy metropolita Compostela. To dzięki działalności tego niezwykłego człowieka miasto stało się jednym z najważniejszych centrów chrześcijaństwa i punktem odniesienia dla średniowiecznej Europy. Za rządów Gelmíreza Santiago de Compostela przeżywało swój „złoty wiek”, a szlak prowadzący do grobu apostoła Jakuba - El Camino - zapełnił się pielgrzymami ze wszystkich zakątków kontynentu. Biskup zadbał o działającą tu Szkołę Gramatyki. Z jego inicjatywy zostały zredagowane tak ważne dzieła religijne i historyczne, jak „Codex Calixtinus” (zwany również „Liber Sancti Jacobi”) i „historia Compostellana”.
Wielki wpływ na Gelmíreza miały jego dwie podróże do Włoch: w 1100 r. został wyświęcony na subdiakona w Bazylice św. Piotra na Watykanie, a w 1105 r. otrzymał paliusz metropolity w rzymskiej Bazylice św. Wawrzyńca za Murami. W czasie swej drugiej podróży odwiedził także francuskie miejscowości, takie jak Tuluza, Cluny, Moissac i Conques - ważne ośrodki kultury i sztuki romańskiej.
Temu wybitnemu biskupowi, dynamicznemu budowniczemu, przyjacielowi papieży i opatów, mecanasowi artystów, ale przede wszystkim - promotorowi pielgrzymowania do grobu apostoła Jakuba - poświęcona jest zorganizowana w Watykanie przez regionalne władze Galicji (Xunta di Galicia) wystawa zatytułowana: „Compostela i Europa. Historia Diego Gelmíreza”. Wystawa, którą można zwiedzać w tzw. Braccio di Carlo Magno (monumentalny korytarz łączący lewą kulumnadę Placu św. Piotra z przedsionkiem Bazyliki) jest otwarta do 1 sierpnia 2010 r.

2010 - Rok Święty w Santiago de Compostela

Wierni z całego świata chrześcijańskiego pielgrzymują do Santiago de Compostela od ponad dziesięciu wieków. Liczba pielgrzymów szczególnie rosła w tzw. Latach Jakubowych (Ano Jacobeo), gdy święto apostoła Jakuba - 25 lipca - wypadało w niedzielę. Pierwszy Rok Święty obchodzony był w 1120 r., za przyzwoleniem papieża Kaliksta II. W tym roku świętujemy już 119. Rok św. Jakuba (poprzedni obchodzony był w 2004 r., natomiast następny będzie za 11 lat, tzn. w 2021 r.).
Obecny Rok Święty rozpoczął się 31 grudnia 2009 r. od otwarcia Drzwi Świętych w katedrze w Compostela oraz uroczystej Mszy św. pod przewodnictwem miejscowego arcybiskupa Juliána Barrio Barrio. W czasie trwania Ano Jacobeo pielgrzymi nawiedzający grób św. Jakuba mogą uzyskać odpust zupełny.
W ramach tegorocznych obchodów Roku Świętego podjęto wiele inicjatyw, m.in. pielgrzymowanie krzyża Światowych Dni Młodzieży (w sierpniu). Kulminacyjnym momentem Roku będzie pielgrzymka Benedykta XVI, który przybędzie do grobu apostoła Jakuba 6 listopada br.
Warto przypomnieć, że Jan Paweł II dwukrotnie odwiedził Santiago de Compostela: w 1982 r. z okazji Roku Świętego oraz w 1989 r. - w ramach IV Światowego Dnia Młodzieży. Te papieskie pielgrzymki przyczyniły się do wielkiego ożywienia tradycji pielgrzymowania do grobu Apostoła. Również instytucje świeckie uznały doniosłe znaczenie pielgrzymiego szlaku do Santiago dla kultury naszego kontynentu: w 1987 r. Rada Europy ogłosiła Drogę św. Jakuba (El Camino) za pierwszy Europejski Szlak Kulturowy, a 6 lat później UNESCO wpisało ją na Listę Światowego Dziedzictwa Kultury.

„Akt europejski” Jana Pawła II

Na pielgrzymim szlaku do grobu św. Jakuba w hiszpańskiej Galicji ukształtowały się w znacznym stopniu nasze chrześcijańskie korzenie. Był o tym głęboko przekonany Jan Paweł II, który w Santiago de Compostela wygłosił przemówienie znane jako Akt Europejski. Oto jego fragment:
„(...) Ja, Jan Paweł, syn polskiego narodu, który zawsze uważał się za naród europejski ze względu na swe początki, tradycję, kulturę i żywotne więzy, narodu słowiańskiego wśród Latynów i łacińskiego pośród Słowian; ja, Następca Piotra na Stolicy Rzymskiej, stolicy, którą Chrystus zechciał umieścić w Europie i którą kocha za jej trud szerzenia chrześcijaństwa na całym świecie; ja, Biskup Rzymu i Pasterz Kościoła powszechnego, z Santiago kieruję do ciebie, stara Europo, wołanie pełne miłości: Odnajdź siebie samą! Bądź sobą! Odkryj swoje początki. Tchnij życie w swoje korzenie. Tchnij życie w te autentyczne wartości, które sprawiały, że twoje dzieje były pełne chwały, a twoja obecność na innych kontynentach dobroczynna. Odbuduj swoją jedność duchową w klimacie pełnego szacunku dla innych religii i dla prawdziwych swobód. Oddaj cesarzowi to, co cesarskie, zaś Bogu to, co Boskie. (…) Możesz jeszcze być latarnią cywilizacji i bodźcem postępu dla świata”.